1. Kiedy postępowanie spadkowe można przeprowadzić w Polsce?
Zwykle nie zastanawiamy się czy postępowanie spadkowe po zmarłym obywatelu polskim można przeprowadzić w Polsce. Obecnie nie zawsze jest to możliwe. To który sąd powinien prowadzić postepowanie spadkowe reguluje, począwszy od 17 sierpnia 2015 r. rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 650/2012 z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego. Zmieniło ono podstawę jurysdykcji sądów europejskich w sprawach spadkowych – tego, który sąd może prowadzić postępowanie spadkowe. Dotyczy to zarówno postępowania o stwierdzenie nabycia spadku jak i działu spadku.
2. Ostatnie miejsce stałego pobytu spadkodawcy a nie obywatelstwo – kryterium ustalenia sądu, który przeprowadzi postępowanie spadkowe
Zgodnie z art. 4 wskazanego wyżej rozporządzenia sądem spadku – tzn. sądem właściwym i jednocześnie uprawnionym do przeprowadzenia postępowania spadkowego jest sąd na obszarze, którego zmarły – spadkodawca miał swoje ostatnie miejsce stałego pobytu. Z chwilą wejścia w życie nowej regulacji obywatelstwo przestało być głównym łącznikiem jurysdykcyjnym – podstawą dla sądu do przeprowadzenia postępowania. Jeżeli zatem obywatel polski na stałe przebywał np. na terenie Niemiec, to sądem orzekającym w sprawie spadkowej będzie sąd niemiecki a nie sąd polski. Miejsce zamieszkania spadkobierców bądź ich obywatelstwo nie ma też żadnego znaczenia dla ustalenia właściwego sądu do przeprowadzenia postępowania spadkowego. Jeśli zatem jak w podanym przykładzie, spadkobiercami są członkowie rodziny, zamieszkali na terenie Polski, to muszą się udać do Republiki Federalnej Niemiec w sprawach związanych ze spadkiem.
3. Czy są wyjątki umożliwiające przeprowadzenie postępowania spadkowego w Polsce po obywatelu polskim mającym miejsce stałego pobytu na terenie innego państwa Unii Europejskiej?
Od wskazanej wyżej reguły istnieje jednak wyjątek, który umożliwia przeprowadzenie postępowania spadkowego na terenie ojczystego państwa członkowskiego. Taka możliwość istnieje w przypadku dokonania wyboru przez spadkodawcę prawa polskiego w rozrządzeniu na wypadek śmierci – np. w testamencie. Przykładowo osoba, która na stałe mieszka we Francji może sporządzić testament, w którym zaznaczy wolę zastosowania prawa polskiego, jako prawa właściwego do spraw spadkobrania po niej. Wtedy spadkobiercy mogą zawrzeć umowę prorogacyjną, która umożliwi postępowanie w sprawie nabycia spadku lub działu spadku przed sądem polskim. Jest to spore ułatwienie dla spadkobierców, którzy mają inne miejsce stałego pobytu niż spadkodawca. Niemniej takie zastrzeżenie musi zostać dokonane wyraźnie przez spadkodawcę i spełniać wszystkiego formalne wymogi przewidziane dla testamentu lub innego rozrządzenia na wypadek śmierci. Dlatego warto zadbać o właściwą formę w chwili sporządzania takiego dokumentu, by później nie być zmuszonym do procedowania przed sądem zagranicznym, który będzie stosował prawo obce.
4. Czy zmiany dotyczą wszystkich państw Unii Europejskiej?
Nie, zmiany nie dotyczą niektórych państw Unii Europejskiej: Danii, Irlandii i Wielkiej Brytanii.
5. Czy zawsze stosujemy rozporządzenie?
Nie, rozporządzenie znajdzie zastosowanie co do spraw spadkowych dotyczących zmarłych począwszy od dnia 17 sierpnia 2015 r. Nawet obecnie, możliwe jest rozpoczęcie i przeprowadzenie postępowania spadkowego w Polsce po obywatelu zamieszkałym na terenie innego państwa Unii Europejskiej o ile spadkodawca zmarł przed 17 sierpnia 2015 r.